Lucebert: Er is leven na de dood

dichtbij de kern
diep in barnsteen
een traan in slaap

een stil toestel
een onzichtbare motor
sluit en opent het raam

dwars door toornige
dromen dartelt
toverend een vlinder

het kanon in de garage
gaat voor de bijl
geen einde slechts zwakte

staart klauw kuif
darm galg wankele bil
alles ligt stil

alleen waadt een engel
door een vijver vol vuilnis
en kust het kristallen hart

1993

Dit gedicht schreef Lucebert een jaar voor zijn dood. De titel laat er geen twijfel over bestaan: de dichter is ervan overtuigd: er is leven na de dood. Het is daarom de moeite waard te achterhalen op welke gronden hij zo zeker is.

Analyse

dichtbij de kern
diep in barnsteen
een traan in slaap

Zoals ik al eerder vaststelde bij zijn gedicht Poëzie is kinderspel gaat het Lucebert om beelden, niet om begrippen. Hier is het centrale beeld een traan, niet zomaar een traan, maar een diep in barnsteen geconserveerde traan. Barnsteen is in de prehistorie ontstaan uit vloeibaar hars, die geleidelijk is versteend. In dat proces is alles wat zich erin bevond gedurende miljoenen jaren exact bewaard. Zo is ook deze traan gestold en in slaap eeuwig aanwezig.

De dichter noemt die traan dichtbij de kern. Dat duidt erop dat je met het beeld van de traan dichtbij de kern van het menselijk bestaan komt. In dat geval kun je ook het gehele gedicht lezen als een beschrijving van een bestaan dat door tranen wordt gekenmerkt.

Tranen worden in het algemeen geassocieerd met verdriet. In tranen uit zich het bewustzijn van een gemis. Het geluk waar je zonder meer vanuit ging wordt je op een of andere manier onthouden. Het leven blijkt een tekort te hebben.

Er zijn filosofieën die het leven een dal van tranen noemen, andere beweren dat het één groot geluk is. Maar die fundamentele emotie die bij tranen hoort is onder mensen niet weg te denken.

Maar tranen laten ook een andere kant van het bestaan zien. Er zijn tranen van geluk en ontroering wanneer iets van het tekort wordt opgeheven en er even een volmaakte wereld oplicht. Tranen openbaren dus iets van het volkomen leven, zowel in het bewustzijn van het gemis als in een tijdelijke realisering van dat geluk..

een stil toestel
een onzichtbare motor
sluit en opent het raam

De beperking van het bestaan komt omdat de mens zich als een lichaam ervaart. In dit geval een stil toestel met een onzichtbare motor. Het heeft de eigenschappen van een werktuig dat, gedeeltelijk onbewust, gehoorzaamt aan mechanische wetten. Ook het sluiten en openen van het raam zou je daar onder kunnen rekenen. Het zich openen naar de wereld en weer afsluiten, het alledaagse werken en rusten.

dwars door toornige
dromen dartelt
toverend een vlinder

Maar binnen dit zich steeds herhalende fysieke proces van werken en rusten ervaart de mens een gegeven dat er dwars doorheen dartelt. Iets vluchtigs en ongrijpbaars als een vlinder maakt duidelijk dat men niet puur aan de beperkingen van het lichaam onderhevig is. Daar is ook de toverende werking van een ziel, die meer is dan het lichaam en zich juist in dromen manifesteert.

het kanon in de garage
gaat voor de bijl
geen einde slechts zwakte

staart klauw kuif
darm galg wankele bil
alles ligt stil

Maar je kunt niet om de vaststelling heen dat het menselijke lichaam sterfelijk is. Alles gaat voor de bijl. Wat kracht, agressie en potentie uitstraalde blijkt uiteindelijk zwak. Het hele apparaat, alles ligt stil.

alleen waadt een engel
door een vijver vol vuilnis
en kust het kristallen hart

Tot slot komt de dichter weer terug tot wat de kern is van het mens-zijn. Ondanks alle bederf en vuilnis die met lichamelijk verval samenhangt blijft er één ding ongeschonden over. Het is het kristallen hart. Kristal staat symbool voor zuiverheid en ongeschonden structuur.  Het hart van de mens wordt terecht zo genoemd, omdat daar het verlangen zetelt naar het volledige leven. Dat verlangen dat zich in de traan openbaart kan niet worden aangetast. Vandaar dat de hemelse gezant het kust.