Rutger Kopland: Wat is geluk

Omdat het geluk een herinnering is

bestaat het geluk omdat tevens

het omgekeerde het geval is,

ik bedoel dit: omdat het geluk ons

herinnert aan het geluk achtervolgt het

ons en daarom ontvluchten wij het

en omgekeerd, ik bedoel dit: dat wij

het geluk zoeken omdat het zich

verbergt in onze herinnering en

omgekeerd, ik bedoel dit: het geluk

moet ergens en ooit zijn omdat wij dit

ons herinneren en dit ons herinnert.

Uit: Tot het ons loslaat, 1997.

Analyse:

De titel van dit gedicht is een vraag, hoewel een vraag zonder vraagteken. Wat wil de dichter met deze vraag? Weet hij wat geluk is en wil hij het de lezer meedelen? Of weet hij het niet en probeert hij in dit gedicht naar een antwoord te zoeken. Dat kost hem kennelijk moeite, omdat hij zich driemaal herneemt met ik bedoel dit. En je kun betwijfelen of hij de vraag nu echt duidelijk heeft beantwoord.

Maar misschien was het ook helemaal niet zijn bedoeling zo ’n pasklaar antwoord te geven en wilde hij alleen maar de vraag stellen en de lezer aan het denken zetten.

Toch impliceert de vraag Wat is geluk? dat men een antwoord wil weten, omdat het een fundamentele vraag is. Heel de klassieke filosofie heeft er zich mee bezig gehouden en het zou vreemd zijn wanneer dat nu niet meer zo zou zijn.

Omdat het geluk een herinnering is

bestaat het geluk omdat tevens

het omgekeerde het geval is,

De dichter geeft ons hier wel een sleutel die naar een antwoord zou kunnen leiden. Geluk heeft voor hem iets met herinnering te maken. Al in de eerste regel stelt hij dat geluk een herinnering is. Daarmee wordt de vraag verplaatst naar de vraag welke rol de herinnering in de ervaring van geluk speelt. De verhouding tussen geluk en herinnering heeft blijkens het gedicht twee kanten. Ze is omkeerbaar. Dat kun je opmaken uit het feit dat de dichter in drie van de vier strofen de term omgekeerd gebruikt.

ik bedoel dit: omdat het geluk ons

herinnert aan het geluk achtervolgt het

ons en daarom ontvluchten wij het

en omgekeerd, ik bedoel dit: dat wij

het geluk zoeken omdat het zich

verbergt in onze herinnering …

In deze twee strofen worden die twee kanten van het geluk in de herinnering aan geluk verder uitgewerkt. De herinnering aan het voorbij geluk kan ons achtervolgen, omdat het ons aan de ene kant confronteert met een verlies en daarom ontvluchten we het. Aan de andere kant willen we het zoeken, omdat het zich verbergt en we het in onze herinnering ervaren als een gemis. Onze houding tegenover het geluk heeft dus twee kanten. Wanneer we het ons herinneren zijn we bang het te verliezen, wanneer we het ervaren als een gemis willen we ernaar op zoek.

en

omgekeerd, ik bedoel dit: het geluk

moet ergens en ooit zijn omdat wij dit

ons herinneren en dit ons herinnert.

Geluk blijkt dus niet iets blijvends te zijn, omdat je het kunt verliezen en daarom steeds opnieuw gezocht moet worden. Toch is het wel op een of andere manier altijd in ons bewustzijn aanwezig, ofwel als een herinnering aan dat we ooit gelukkig waren, ofwel als een gemis.

Nawoord

De vraag wat geluk is blijkt volgens dit gedicht dus niet eenduidig te beantwoorden. In feite wordt de vraag verschoven naar de herinnering. Maar de herinnering heeft een dubbele betekenis. Ze kan verwijzen naar een geluk, dat in het verleden ervoeren, ofwel naar een actuele ervaring dat geluk ontbreekt. Beide geven een zekere kennis van wat geluk is. Want ook als je het geluk mist heb je er een zekere weet van, al is het maar vanuit het verlangen ernaar. Want als je het geluk helemaal niet zou kennen zou je het ook niet kunnen zoeken. En je mag aannemen dat het verlangen en streven naar geluk een algemeen menselijke eigenschap is. Vanuit dit algemene verlangen weet dus iedereen wat geluk is, zelfs als men het vroeger nooit heeft ervaren.

Iedere ervaring van geluk zou je dan kunnen zien als een realisering van dit algemene verlangen, dat iets archetypisch is. Het is de ervaring van een vervulling van iets waarop je altijd al gericht was, een gevoel dat alle dingen zijn zoals ze zouden moeten zijn. Het zijn ervaringen van thuiskomen, je eigenlijke bestemming vinden.

Als je geluk alleen maar ziet als een bepaald herinnering aan vroeger, wordt geluk eenzijdig naar het verleden geprojecteerd. Dat is een gesloten perspectief. Door het besef van geluk ook te binden aan het hier en nu, al was het maar in het bewustzijn van het gemis ervan, blijft de weg naar geluk open om het ook in de toekomst te ervaren.